5-alpha reductase hay Thiếu hụt 5-alpha reductase là tình trạng ảnh hưởng đến sự phát triển giới tính trước khi sinh và trong thời kỳ dậy thì. Những bệnh về mặt di truyền là nam, với bộ nhiễm sắc thể 46,XY, có tuyến sinh dục nam (tinh hoàn) . Tuy nhiên, cơ thể của người bệnh không sản xuất đủ một loại hormone gọi là dihydrotestosterone (DHT). DHT có vai trò quan trọng trong sự phát triển sinh dục của nam giới và sự thiếu hụt hormone này gây bất thường trong quá trình hình thành cơ quan sinh dục ngoài.
Thiếu hụt hormone này làm gián đoạn sự phát triển các đặc điểm giới tính nam từ trước khi sinh và giai đoạn dậy thì, đặc biệt là sự hình thành cơ quan sinh dục ngoài. Nam giới thiếu 5-alpha-reductase có kiểu hình lâm sàng đa dạng, từ bất thường bộ phận sinh dục ngoài ở mức độ nhẹ với dương vật nhỏ, lỗ tiểu lệch thấp, hoặc bộ phận sinh dục ngoài không rõ ràng đến bất thường ở mức độ nặng, trẻ sinh ra với cơ quan sinh dục ngoài hoàn toàn giống nữ. Người nữ không chịu ảnh hưởng bởi bệnh lý này.
Hầu hết người nam bị bệnh gặp khó khăn trong vấn đề sinh sản, thường vô sinh, cần có sự hỗ trợ của các phương pháp hỗ trợ sinh sản.
Các biến thể gây bệnh (còn gọi là đột biến) trên gen SRD5A2 gây ra tình trạng thiếu hụt 5-alpha reductase. Bệnh di truyền theo quy luật di truyền lặn, trên nhiễm sắc thể thường, có nghĩa là trẻ có hai bản sao của gen đều xuất hiện lỗi (thừa hưởng một từ cha và một từ mẹ) mới bị mắc bệnh. Nếu chỉ có một bản sao gen lỗi, người đó sẽ là người mang gen bệnh (carrier) và không có triệu chứng của bệnh.
Nếu cả hai cha mẹ đều là người mang gen bệnh, nguy cơ mắc bệnh ở thế hệ con là:
Trường hợp người nữ (bộ nhiễm sắc thể 46,XX) mang biến thể gây bệnh ở cả hai bản sao của gen SRD5A2, sự phát triển các đặc điểm giới tính của họ không bị ảnh hưởng. Sự phát triển các đặc điểm giới tính nữ không cần DHT, do đó, việc thiếu hoạt động của steroid 5-alpha reductase 2 không gây ra những thay đổi về mặt kiểu hình ở những cá nhân này. Chỉ những người nam (bộ nhiễm sắc thể 46,XY) có biến thể gây bệnh ở cả hai bản sao của gen SRD5A2 mới có các dấu hiệu đặc trưng của tình trạng thiếu hụt 5-alpha reductase.
Gen SRD5A2 mang thông tin mã hóa enzyme steroid 5-alpha reductase 2. Enzyme này tham gia vào quá trình xử lý androgen – hormone kích thích sự phát triển sinh dục ở nam giới. Cụ thể, enzyme steroid 5-alpha reductase 2 chịu trách nhiệm tham gia chuyển hóa hormone testosterone thành DHT. DHT rất cần thiết cho sự phát triển bình thường của các đặc điểm giới tính nam trước khi sinh, đặc biệt là sự hình thành cơ quan sinh dục ngoài.
Các biến thể trong gen SRD5A2 ngăn cản steroid 5-alpha reductase 2 chuyển đổi testosterone thành DHT trong các mô sinh sản đang phát triển. Sự thay đổi yếu tố nội tiết tố này là nguyên nhân dẫn đến những thay đổi trong quá trình hình thành và phát triển các đặc điểm giới tính ở trẻ sơ sinh bị thiếu hụt 5-alpha reductase.
Nhiều nghiên cứu cho thấy người bệnh bị thiếu hụt 5-alpha reductase sẽ phát triển các đặc điểm giới tính nam thứ cấp do tinh hoàn sản xuất nhiều testosterone hơn trong giai đoạn dậy thì. Một số trường hợp bệnh 5-alpha reductase 2 vẫn còn một phần hoạt tính, có thể sản xuất DHT và góp phần vào sự phát triển các đặc điểm giới tính thứ cấp trong thời kỳ dậy thì.
Bệnh thiếu men 5-alpha reductase là bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường nên có nhiều trường hợp là người lành mang gen trong quần thể. Do dó, phương pháp phòng bệnh hiệu quả nhất là các cặp đôi nên chủ động tầm soát nguy cơ mang gen bệnh.
Biomics Việt Nam trực tiếp triển khai xét nghiệm Carrier11 sử dụng kỹ thuật giải trình tự gen thế hệ mới NGS kết hợp long-range PCR khảo sát 11 gen liên quan 10 bệnh lý di truyền đơn gen lặn có tỉ lệ mang gen ở người Việt Nam cao bao gồm sàng lọc tình trạng mang gen/mắc bệnh thiếu men 5-alpha reductase.
Thời điểm lý tưởng nhất nên làm xét nghiệm Carrier 11 là trước khi có dự định có con, để từ đó xác định sớm nguy cơ sinh con mắc bệnh, từ đó xây dựng kế hoạch thai sản phù hợp, giảm thiểu tối đa nguy cơ sinh con mắc bệnh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
5-alpha reductase deficiency: MedlinePlus Genetics. medlineplus.gov.
